Streszczenie referatu „Historia Malejowej” wygłoszonego w dniu19.02.2010
w Miejskim Ośrodku Kultury przez Stanisława Bednarza
Malejowa jest osadą dużo starszą od Jordanowa. Pierwsze wzmianki o istnieniu tej wsi datowane są na 1422 rok. Zatem jest starsza od Jordanowa o 142 lata. Nie zachował się niestety akt lokacyjny. Zalążkiem wsi był obszar, który dzisiaj zwiemy Malejową Dolna ze względu na najkorzystniejsze warunki topograficzne. Sołtys zwany również zasadźcą działający w imieniu właściciela oraz grupa chętnych osadników założyła wieś na 7 łanach odpowiadających mniej więcej łanowi frankońskiemu około 27 ha. Sołtys ponadto otrzymywał obszar większy odpowiadający mniej więcej dwóm łanom. Poszczególne łany zostały nazwane rolami i nazwy tych ról nawiązują do nazwisk pierwszych osadników. I tak Flakówka od Flaki, Jakałówka od Jakały, Sagułówka od Saguły, Brzeźniówka od Brzeźniaka, Piecułówka od Piecuły, Gromkówka od Gromka, Bednarzówka od Bednarza. Niektóre z tych nazwisk zachowane są do dzisiaj, niektóre zaś zanikły. Wspomniane nazwy miejscowe są świadkami najdawniejszych dziejów i jako takie powinny być zachowane i kultywowane. Role ciągnęły się od potoku Malejówka do granic pól folwarku Chrobacze. Około roku 1480 teren Malejowej stał się własnością prężnej rodziny Jordanów. Ustanowili oni dziedziczny tytuł sołtysa Malejowej, który od tej chwili tytułował się nazwiskiem Malejowski. Do 1492 roku Malejowa należała do parafii w Pcimiu, a od tej daty należała do parafii w Łętowni. Na bazie łanu sołtysiego powstał folwark, w okolicach dzisiejszego ośrodka wczasowego. Z czasem znacznie się rozbudował tak, że w szczytowym okresie prosperity w XVIII wieku obejmował budynek mieszkalny, budynki gospodarcze, młyn, browar. Do folwarku należały wtedy 3 karczmy. Pierwotna społeczność wsi dzieliła się na sołtysa i jego najbliższe otoczenie, który reprezentował właściciela oraz gromadę kmiecą. Do gromady tej zaoczni byli kmiecie gospodarujący na łanach lub półłankach, chałupnicy prowadzący rzemiosło i posiadający znikomy nadział ziemi zwany ogrodem oraz komornicy nie posiadający ziemi. Osobna grupą byli zagrodnicy. Byli to osadnicy, którzy później przybyli i w pewnym oddaleniu zakładali pojedynczą zagrodę. Dla Malejowej Dolnej możemy udokumentować zagrodę Krupówka leżącą pomiędzy folwarkiem, a Flakówką na zakolu rzeki Malejówka. Gromada kmieca posiadała swój samorząd, którego reprezentował wybieralny wójt. Siedziba wójta był jego dom i zatrudniał on pisarza. Wójt reprezentował gromadę kmiecą przed sołtysem, a zarazem właścicielem. Częściami wspólnymi tak zakładanej wsi była tzw. Skotnica – miejsce wypasu bydła, oraz Nawsie pas żyznych łąk nadbrzeżnych. Nazwy te zachowały się do dzisiaj, lecz znajdują się obecnie w obszarze poza granicami Malejowej.
Malejowa Górna była zakładana później ze względu na mniej korzystne warunki topograficzne. Rejestr poborowy z 1563 podaje jedynie areał odpowiadający Malejowej Dolnej. Natomiast kolejny rejestr z roku 1581 wskazuje, że zostały utworzone nowe role tzw. Mentelówka (nazywana wtedy Metlakówką) oraz Siepakówka, która w XVII wieku została oddana na uposażenie kościoła. Dziś pozostał z niej tylko tzw. „Księży Las”. Kolejny rejestr poborowy z 1611 podaje już pełny areał odpowiadający Malejowej Dolnej i Górnej czyli powstały role Babiarzówka ,Burmistrzówka ,Dudówka ,Kurówka. Analiza kartograficzna wspomnianych ról pozwala stwierdzić, że dwie ostatnie role w kierunku naprawy tj. Dudówka i Kurówka powstały na większym areale ok. 50 ha. Jest to spowodowane faktem, że w tym czasie zakładano je już na tzw. łanie polskim, a nie frankońskim. Wspomniane role Malejowej Górnej rozciągały się od potoku Malejowka w górę, a potem w dół aż do rzeki Skawy. Hajdówka była początkowo pojedynczą zagrodą zasiedlona przez osadnika o nazwisku Pasiowiec, później została przekształcona w półłanek. Podobnymi zagrodami z dala od centrum lokacji były Rapaczówka, Repelówka i w końcu jako najmłodsze tzw. Zagrody Malejowskie” będące prawdopodobnie zarębkiem. Zarębki były to wykarczowane areały zajęte przez pojedynczego osadnika i po okresie zwolnienia podatkowego włączone w obręb wsi. Z przedstawionych rozważań wynika, że do końca XVII wieku ukształtował się całkowicie zasiedlony obszar Malejowej. Oceniamy, że w skład tej wsi wchodziło około 40 zabudowań kmiecych prócz folwarku a liczba mieszkańców nie przekraczała 350.
W roku 1564 założono Jordanów na pustych polach należących do Malejowej. Pierwotny obszar Jordanowa był niewielki. W kierunku Malejowej biegła ulica Malejowska kończąca się koło dzisiejszego skrętu na osiedle Wrzosy. Panująca ciasnota w obrebie rynku i przyległej okolicy zmusiła właścicieli miasta do odkupienia od Malejowej na przełomie XVI XVII wieku dużej części łanu sołtysiego. Po okresie tzw. wolnizny został on domierzony do wymiaru podatkowego Jordanowa czyli odbyły się tzw. przymiarki. Zwróćmy uwagę, że
nazwa ta tj. „Przymiarki” funkcjonowała do lat siedemdziesiątych XX wieku dla określenia obszaru dzisiejszej ulicy Kopernika i oś.Wrzosy. Ostatecznie granica między Malejową ,a Jordanowem ukształtowała się na Flakowskim Potoku.
Przez następne wieki aż do 1929 roku Malejowa wiodła odrębny żywot jako samodzielna Gmina. Z Jordanowem łączyła ją wspólna szkoła i kościół. Obszar, który zajmowała samodzielna Gmina Malejowa był większy od obszaru Malejowej Górnej i Dolnej w znaczeniu dzisiejszych dzielnic miasta. Teren Gminy Malejowa obejmował prócz Malejowej Dolnej, Górnej obszar Hajdówki ,Repelówki , Rapaczówki ,rejon dzisiejszej stacji kolejowej wreszcie Zagrody Malejowskie. Szczególnie niekorzystnym okresem dla Malejowej była połowa XIX wieku. Głód 1847 roku i epidemia cholery 1849 zdziesiątkowała mieszkańców.
W samym tylko 1847 roku w Malejowej z powodu głodu i powikłań tyfusu głodowego zmarło 200 osób przy ówczesnej liczebności wsi około 600 mieszkańców. Była to wielka hekatomba zważywszy, że średnia śmiertelność w latach normalnych wynosiła około 15 mieszkańców. W domu nr 48 należącym do rodziny Mirczaków w ciągu jednego roku zmarło dziewięć osób. Cholera w 1849 dołożyła swoje w postaci kilkudziesięciu ofiar.
Zdecydowanie korzystnym czynnikiem dla Malejowej było otwarcie linii kolejowej w 1884 roku.. Niespodziewanie Malejowa stała się wsią letniskową. Było to duże rozszerzenie możliwości zarobkowych dla mieszkańców. Głównymi korzystającymi z letniska byli Żydzi. Powstały nawet duże wille letniskowe Klapholza i Pietrzaka. Innym źródłem utrzymania dla mieszkańców Malejowej były wyjazdy na prace sezonowe do Prus i na Węgry. Część mieszkańców Malejowej z powodu przeludnienia i biedy emigrowała do Ameryki.
Gdy nastała wolna Polska rząd postanowił podjąć działania w kierunku likwidacji gmin jednowioskowych jako reliktu z okresu zaborów. Rada Miasta Jordanowa uważała to za korzystne rozwiązanie, natomiast Malejowa nie chciała tego gdyż obawiała się „uszczerbku ze strony mieszczan jordanowskich w stosunku do ludności wiejskiej”. Ówczesnym ostatnim wójtem Gminy Malejowa był pan Małocha. Gmina posiadała pieczęć, na którym widniał stylizowany zegar. Był to rzadko spotykany wątek heraldyczny. Utarczki pomiędzy obydwoma radami trwały od 1922 do 1929 roku. W końcu zniecierpliwiony wojewoda w 1929 roku rozwiązał Gminę Malejowa i przyłączył ja do Jordanowa. W ten sposób po 500 latach funkcjonowania jako samodzielnej wsi Malejowa została zdegradowana do rangi dzielnicy Miasta.
W referacie skorzystano z badań historycznych dr. Piotra Sadowskiego i ks. Marcina Maciążki
Stanisław Bednarz
